โคลงภาพพระราชพงศาวดาร

โคลงภาพพระราชพงศาวดาร

           โคลงภาพพระราชพงศาวดารเกิดขึ้นโดยพระราชประสงค์ของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕)  ทรงให้ช่างเขียนที่มีฝีมือเขียนรูปภาพ  และให้มีโคลงบอกเรื่องพระราชพงศาวดารที่เขียนรูปภาพติดประจำทุกกรอบ  รูปใหญ่  ๖ บท  รูปเล็ก ๔ บท  มีทั้งหมด ๙๒ ภาพ  โคลงที่แต่งมีจำนวนทั้งหมด ๓๗๖ บท  สร้างเสร็จสิ้นเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๓๐  ทั้งยังได้พิมพ์บทโคลงเป็นเล่ม  พระราชทานเป็นของแจกในงานพระเมรุคราวนั้นด้วย  คร้ันเสร็จงานพระเมรุแล้วจึงโปรดให้แบ่งรูปภาพ  และเรื่องพระราชพงศาวดารไปประดับไว้ ณ พระที่นั่งอัมพรวินิจฉัยบ้าง  ส่งไปประดับพระที่นั่งวโรภาสพิมาน ณ พระราชวังบางปะอินบ้าง

 จุดประสงค์ในการแต่ง 

1.เพื่อสรรเสริญพระเกียรติคุณของพระมหากษตัริย์ไทยในสมัยกรุงศรีอยธุยาและกรุงรัตนโกสินทร์ที่มีพระมหากรุณาธิคุณต่อประเทศอย่างใหญ่หลวงในด้านต่าง ๆ 

2.เพื่อเชิดชูเกียรติหมู่เสวกามาตย์ที่มีความกล้าหาญ สุจริต และกตัญญูต่อแผ่นดิน 

3.เพื่อส่งเสริมและเชิดชูการฝีมือของงานช่างไทย 

4.เพื่อส่งเสริมและเชิดชู ศิลปะการประพันธ์อย่างไทย

รูปที่ ๑๐ แผ่นดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ  ภาพพระสุริโยทัยขาดคอช้าง

เนื้อเรื่องย่อ

          พระเจ้าบุเรงนอง กษัตริย์พม่า ยกกองทัพประชิดติดเมือง สมเด็จพระมหาจักรพรรดิจึงยกพลออกไปออกสู้รบสมเด็จพระสุริโยทัยพระมเหสีทรงเครื่องพิชัยสงคราม ทรงช้าง โดยเสด็จด้วย เมื่อช้างพระที่นั่งของพระมหาจักรพรรดิไปประจันหน้าและชนกับช้างทรงของพระเจ้าแปรทัพหน้า ช้างของพระมหาจักรพรรดิเสียทีกลับหลังวิ่งเตลิด พระเจ้าแปรก็ขับช้างตาม พระสุริโยทัยทรงไสช้างเข้าขัดขวาง พระเจ้าแปรจึงใช้พระแสงของ้าวฟันพระสุริโยทัยสิ้นพระชนม์อยู่บนคอช้างนั่นเอง

ลักษณะคำประพันธ์  : โคลงสี่สุภาพ

                                          บุเรงนองนามราชเจ้า                    จอมรา มัญเฮย
                         ยกพยุหแสนยา                                              ยิ่งแกล้ว
                         มอญม่านประมวลมา                                      สามสิบ หมื่นแฮ
                         ถึงอยุธเยศแล้ว                                              หยุดใกล้นครา
ถอดคำประพันธ์ :  บุเรงนองกษัตริย์พม่ายกกองทัพอันมีแสนยานุภาพกล้าหาญยิ่ง ทั้งทัพมอญและทัพพม่ารวมแล้วว่าสามแสนคน เมื่อถึงกรุงศรีอยุธยาแล้วหยุดพักนอกเมือง

                                    พระมหาจักรพรรดิเผ้า                         ภูวดล สยามเฮย
                         วางค่ายรายรี้พล                                             เพียบหล้า
                         ดำริจักใคร่ยล                                                 แรงศึก
                         ยกนิกรทัพกล้า                                               ออกตั้งกลางสมร
ถอดคำประพันธ์ :  พระมหาจักรพรรดิกษัตริย์แห่งกรุงสยามทรงวางกำลังพลมากมายเตรียมรับศึก มีพระราชดำริจะเสด็จออกไปดูกำลังข้าศึกจึงทรงยกองทัพออกไปตั้งกลางสนามรบ

                                    บังอรอัครเรศผู้                                   พิสมัย ท่านนา
                         นามพระสุริโยทัย                                           ออกอ้าง
                         ทรงเครื่องยุทธพิไชย                                     เช่นอุป ราชแฮ
                         เถลิงคชาธารคว้าง                                         ควบเข้าขบวนไคล
ถอดคำประพันธ์ :   พระมเหสีผู้ทรงเป็นผู้พอพระราชหฤทัยของพระองค์ ทรงพระนามว่าพระสุริโยทัย ทรงเครื่องนักรบเหมือนพระมหาอุปราช ทรงช้างพระที่นั่งควบเข้ากระบวนทัพตามเสด็จด้วย

                                     พลไกรกองน่าเร้า                              โรมรัน กันเฮย
                         ช้างพระเจ้าแปรประจัญ                                  คชไท้
                         สารทรงซวดเซผัน                                         หลังแล่น เตลิดแฮ
                         เตลงขับคชไล่ใกล้                                        หวิดท้ายคชาธาร
ถอดคำประพันธ์ :  ทัพหน้ายกพลเข้าสู้รบกัน ช้างของพระเจ้าแปรเข้าต่อสู้กับช้างของพระมหาจักรพรรดิ

                                     นงคราญองค์เอกแก้ว                       กระษัตรีย์
                         มานมนัสกัตเวที                                           ยิ่งล้ำ
                         เกรงพระราชสามี                                         มลายพระ ชนม์เฮย
                         ขับคเชนทรเข่นค้ำ                                      สะอึกสู้ดัสกร
ถอดคำประพันธ์ :  องค์อัครมเหสีมีน้ำพระทัยกอรปด้วยความกตัญญูกตเวทียิ่ง ทรงวิตกว่าพระสวามีจะสิ้นประชนม์จึงทรงขับช้างพระที่นั่งเข้าต่อสู้กับศัตรู

                                     ขุนมอญร่อนง้าวฟาด                       ฉาดฉะ
                         ขาดแล่งตราบอุระ                                       หรุบดิ้น
                         โอรสรีบกันพระ                                           ศพสู่ นครแฮ
                          สูญชีพไป่สูญสิ้น                                        พจน์ผู้สรรเสริญ
ถอดคำประพันธ์ :  พระเจ้าแปรฟาดพระแสงของ้าวใส่พระอุระขาดสะพายแหล่งสิ้นพระชนม์พระราชโอรสจึงทรงกันพระศพกลับคืนกรุงศรีอยุธยา แม้นพระองค์จะสิ้นพระชนม์ลงแล้วแต่ยังไม่สิ้นผู้สรรเสริญ

ข้อคิดที่จากเรื่อง

           ๑.  ความรักทำให้คนมีความกล้าหาญและเสียสละ

         ๒.  ที่ใดมีสงคราม ที่นั่นมีความสูญเสีย

         ๓.  ความจงรักภักดีต่อสามีเป็นคุณสมบัติที่ดีของภรรยาที่ควรยึดถือปฏิบัติ

         ๔.  บุรุษหรือสตรีย่อมมีความกล้าหาญเหมือนกัน

         ๕.  ความกล้าหาญและความเสียสละเป็นคุณธรรมที่สำคัญยิ่ง

รูปที่ ๕๖ แผ่นดินสมเด็จพระเจ้าเสือ  พันท้ายนรสิงห์ถวายชีวิต

เนื้อเรื่องย่อ

          เมื่อสมเด็จพระพุทธเจ้าเสือประพาสปากน้ำ  ได้ประทับเรื่อเอกชัยเข้ามาถึงตำบลโคกขามลำคลองลักษณะคดเคี้ยวนายท้ายเรือด้วยความลำบาก ทำให้โขนเรือหัก พันท้ายนรสิงห์จึงรับผิดชอบขอให้พระเจ้าประหารชีวิตตน เพื่อเอาโขนเรือและศีรษะมาเซ่นสรวงทำศาลตามประเพณี สมเด็จพระเจ้าเสือพระราชทานโทษให้ แต่ทรงโปรดให้ปั้นรูปพันท้ายนรสิงห์ขึ้นมาฟันคอรูปแทน พันท้ายนรสิงห์ไม่ยอม กราบทูลรบเร้าให้พระเจ้าเสือประหารชีวิตตนให้ได้ พระเจ้าเสือก้อต้องจำพระทัยสังเพชฌฆาตประหารชีวิต พันท้าย นรสิงห์ แล้วให้นำศีรษะของพันท้ายทรสิงห์กับโขนเรือเซ่นไว้ที่ศาล เพื่อเป็นที่เตือนใจคนทั่วไป

ลักษณะคำประพันธ์  : โคลงสี่สุภาพ

                              

                                         สรรเพชญที่แปดเจ้า                       อยุธยา

                                 เสด็จประพาสทรงปลา                       ปากน้ำ

                                 ล่องเรือเอกไชยมา                               ถึงโคก ขามพ่อ

                                 คลองคดโขนเรือค้ำ                       ขัดไม้หักสลาย

ถอดคำประพันธ์ :  พระเจ้าสรรเพชญ์ที่แปดกษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยาเสด็จประพาสทรงตกปลาที่ปากน้ำโดยล่องเรือพระที่นั่งเอกไชยมาถึงตำบลโคกขามลำคลองที่คดเคี้ยวทำให้หัวเรือพระที่นั่งขัดเข้ากับกิ่งไม้หักลง

                                    พันท้ายตกประหม่าสิ้น                       สติคิด

                                 โดดจากเรือทูลอุทิศ                       โทษร้อง

                                 พันท้ายนรสิงห์ผิด                               บทฆ่า เสียเทอญ

                                 หัวกับโขนเรือต้อง                               คู่เส้นทำศาล

ถอดคำประพันธ์ :  พันท้ายนรสิงห์ตกประหม่าจนขาดสติคิดทรงโดดลงจากเรือทูลขอพระราชทานโทษประหารชีวิตตามความผิดในกฎมนเทียรบาล ให้ตัดศีรษะตั้งคู่กับโขนเรือไว้ที่ศาลเพียงตา

                                     ภูบาลบำเหน็จให้               โทษถนอม ใจนอ

                                 พันไม่ยอมอยู่ยอม                       มอดม้วย

                                 พระโปรดเปลี่ยนโทษปลอม               ฟันรูป แทนพ่อ

                                 พันกราบทูลทัดด้วย                       ท่านทิ้งประเพณี

ถอดคำประพันธ์ :  พระเจ้าแผ่นดินทรงพระราชทานอภัยโทษให้แต่พันท้ายนรสิงห์ไม่ยอมรับจะยอมตายแม้นพระองค์จะโปรดให้ปั้นรูปพันท้ายนรสิงห์แล้วฟันรูปปั้นแทนแต่พันท้ายนรสิงห์ทัดทานว่าจะผิดพระราชประเพณี

                                     ภูมีปลอบกลับตั้ง               ขอบรร   ลัยพ่อ

                                 จำสั่งเพชฌฆาตฟัน                       ฟาดเกล้า

                                 โขนเรือกับหัวพัน                                       เซ่นที่  ศาลแล

                                 ศาลสืบกฤติคุณเค้า                       คติไว้ในสยาม

ถอดคำประพันธ์ :  สมเด็จพระเจ้าเสือเมื่อได้ฟังเหตุผลของพันท้ายนรสิงห์เช่นนั้นจึง จำพระทัยรับสั่งให้เพชฌฆาตประหารชีวิตพันท้ายนรสิงห์ แล้วนำโขนเรือกับศีรษะของพันท้ายนรสิงห์ ไปตั้งบวง สรวงไว้ที่ศาลเพียงตาเพื่อเป็นการประกาศคุณความดีของพันท้ายนรสิงห์ให้คนได้เห็นเป็นแบบอย่างต่อไป

ข้อคิดที่จากเรื่อง

          ๑.  มีความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณ          ๒.  รู้จักเสียสละชีวิตเพื่อปกป้องพระราชกำหนดให้คงอยู่ตลอดไป          ๓.  ปลูกจิตสำนึกให้เยาว์ชนไทยเห็นคุณค่าเสียสละของวีระชนไทย